W Dniu Drzewa, święta, które przypomina nam o znaczeniu drzew dla przyrody, klimatu i kultury miło nam poinformować, że przed budynkiem naszego Instytutu przy ul. Wieniawskiego 17/19 zasadzony został niezwykły symbol życia, trwałości i naukowej pasji.

Ten wyjątkowy klon dębu Rus z Rogalina to podarunek od prof. dr hab. Pawła Chmielarza z Instytutu Dendrologii PAN. 

Dąb Rus to jeden z najstarszych dębów w Polsce. Został wyhodowany metodą in vitro w Instytucie Dendrologii Polskiej Akademii Nauk, gdzie opracowano metodę klonowania dębów szypułkowych (Quercus robur L.). Badania nad mikrorozmnażaniem wiekowych dębów w sterylnych kulturach in vitro były prowadzone w ID PAN w Kórniku pod kierunkiem prof. dr hab. Pawła Chmielarza w latach 2013–2017, a finansowane ze środków Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych w Warszawie. Sklonowany dąb posiada identyczny genotyp pędu i korzenia jak drzewo mateczne.

Pomnikowe dęby szypułkowe w Polsce są cenne nie tylko ze względu na odporność na zmienne warunki środowiskowe, ale także z powodu wartości kulturowej i historycznej. Wśród rodzimych gatunków dębów występujących w Polsce najliczniejszy jest dąb szypułkowy, obok którego spotyka się również dęby bezszypułkowe (Quercus petraea) oraz omszone (Quercus pubescens). Ochrona ich genotypów jest jednak trudna – tradycyjne metody rozmnażania wegetatywnego, takie jak ukorzenianie pędów zdrewniałych lub zielnych, okazują się nieskuteczne, a szczepienie nie pozwala uzyskać roślin identycznych genetycznie. Rozmnażanie generatywne z nasion również nie daje możliwości zachowania indywidualnego DNA drzew.

Naukowcy z ID PAN przebadali dwadzieścia kilkusetletnich drzew i zastosowali mikronamnażanie in vitro, które pozwala uzyskać genetycznie identyczne osobniki z niewielkich fragmentów pędów lub liści. Metoda ta wykorzystuje zjawisko totipotencji komórek roślinnych, czyli zdolność pojedynczej komórki do odtworzenia całej rośliny. Proces polega na hodowli fragmentów tkanek w sterylnych warunkach, na pożywkach zawierających odpowiednie składniki odżywcze i regulatory wzrostu, w tym hormony roślinne.

Po fazie namnażania (regeneracji) młode rośliny przechodzą etap aklimatyzacji, który jest szczególnie trudny i krytyczny dla ich przeżycia. W tym procesie stopniowo przyzwyczaja się je do naturalnych warunków środowiskowych, w tym do zmiennej wilgotności oraz kontaktu z mikroorganizmami w środowisku niesterylnym. Skuteczne przeprowadzenie aklimatyzacji wymaga wieloletniego doświadczenia i precyzyjnego nadzoru nad warunkami hodowli.

Drzewa takie jak Rus są cenne zarówno kulturowo-historycznie, jak i przyrodniczo, a opracowana przez naukowców z Kórnika metoda może służyć do rozmnażania i ochrony rodzimych gatunków dębów, szczególnie tych wyróżniających się wyjątkową odpornością lub intensywnym wzrostem. Gratulujemy zespołowi z Instytutu Dendrologii PAN wspaniałego osiągnięcia, a prof. Chmielarzowi serdecznie dziękujemy za ten niezwykły prezent dla naszego Instytutu!