Każdego roku 25 kwietnia obchodzony jest Międzynarodowy Dzień DNA – święto ustanowione w 2003 r. w USA dla upamiętnienia opublikowania modelu struktury podwójnej helisy DNA (25 kwietnia 1953 r.) oraz ogłoszenia sekwencji ludzkiego genomu (2003 r.). Odkrycie podwójnej spirali DNA zrewolucjonizowało nauki biologiczne i medyczne. Doprowadziło to do sformułowania głównego paradygmatu biologii molekularnej o przepływie informacji genetycznej z DNA poprzez RNA do białka (DNA-RNA-Białko).

Piękno struktury przestrzennej DNA jest również nieustanną inspiracją dla artystów i poetów, czego dowodem jest prezentowany poniżej wiersz autorstwa dr Anny Kotowskiej-Zimmer, adiunkta z Zakładu Inżynierii Genomowej ICHB PAN, prowadzącej badania chorób neurodegeneracyjnych i opracowującej nowatorskie narzędzia terapeutyczne oparte o kwasy nukleinowe.

O DNA

Dwie nici helikalnie skręcone

Z czterech rodzajów nukleotydów są złożone

W nich deoksyryboza czyli pentoza

Z resztą fosforanową połączona

I pierścieniowa zasada azotowa.

Wodorowymi mostkami

pirymidyny z purynami

Są złączone: adenina – tymina, cytozyna – guanina

Czteroliterowy szyfr

Trójkowy kod

Informację genetyczną niosący

Każdemu organizmowi odpowiadający.

Odpowiedzialny za wszystko

Biologii molekularnej fundament,

Przez Franklin uwidoczniony rentgenogramem

a Watsona, Cricka i Wilkinsa opisany,

Twór natury wspaniałej

W każdym calu doskonałej

Obiektem do badań dla chemików

I biologów,

Jest wyrocznią i nadzieją,

Niczym łańcuch z ogniwami,

Choć tak prosty

To jak ważny.

Odczytanie pełnej sekwencji ludzkiego DNA, złożonej z ponad 3 miliardów nukleotydów (A, C, G, T), nastąpiło dopiero 50 lat po odkryciu struktury podwójnej helisy. Prezydent USA Bill Clinton oraz Premier Wielkiej Brytanii Tony Blair ogłosili wówczas: „Sekwencja genomu człowieka bez wątpienia, jest to najważniejsza, najbardziej cudowna mapa, którą rodzajowi ludzkiemu udało się stworzyć(…).”

W pracy J. Watsona i F. Cricka, pt. A structure for Deoxyribose Nucleic Acids, która ukazała się czasopiśmie Nature, i liczyła zaledwie 1000 słów, kluczowe okazało się zdanie „nie uszło naszej uwagi, że postulowane przez nas specyficzne tworzenie par zasad niesie w sobie bezpośrednie wskazówki co do możliwego mechanizmu kopiowania się materiału genetycznego”.

W roku 2025 możemy świętować także inne jubileusze upamiętniające doniosłe odkrycia w historii biologii molekularnej, w tym m.in.:

-100-lecie odkrycia 5-metylocytozyny, pierwszej modyfikowanej zasady w DNA (1925),

-70-lecie ogłoszenia Centralnego Dogmatu Biologii Molekularnej (1955),

-60-lecie określenia pierwszej sekwencji nukleotydowej tRNA specyficznego dla alaniny (1965).

Warto przypomnieć, że James Watson, laureat Nagrody Nobla za odkrycie struktury DNA, odwiedził Polskę na zaproszenie dr. Henryka Cioczek w roku 2008, spotykając się z naukowcami m.in. z  Polskiej Akademii Nauk. Na zdjęciu poniżej James Watson wraz z polskimi kolegami po wykładzie na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie w 2008 r. (fot. archiwum prywatne prof. J. Barciszewskiego).

ICHB PAN każdego roku dokłada swoją cegiełkę w obszarze chemii i biologii DNA. Poniżej prezentujemy kilka publikacji poświęconych badaniom DNA, które ukazały się w latach 2024-2025:

Julia Wieruszewska, Aleksandra Pawłowicz, Ewa Połomska, Karol Pasternak, Zofia Gdaniec, Witold Andrałojć, “The 8-17 DNAzyme can operate in a single active structure regardless of metal ion cofactor”, Nature Communications, 15, art. nr 4218, 2024. https://www.nature.com/articles/s41467-024-48638-x

Carolina Roxo, Anna Pasternak, “Switching off cancer – An overview of G-quadruplex and i-motif functional role in oncogene expression”, Bioorganic & Medicinal Chemistry Letters, 116, art. nr 130038, 2025. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0960894X24004402?via%3Dihub

Justyna Gołębiewska-Pikuła, Alva Abrahamsson, Erik Chorell, “Phosphate triester-based multifunctional handles for post-synthetic oligonucleotide functionalization”, Bioorganic Chemistry, 157, art. nr 108259, 2025. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0045206825001397?via%3Dihub

Paweł Śledziński, Mateusz Nowaczyk, Marianna Iga Śmiełowska, Marta Olejniczak, “CRISPR/Cas9-induced double-strand breaks in the huntingtin locus lead to CAG repeat contraction through DNA end resection and homology-mediated repair”, BMC Biology, 22, art. nr 282, 2024. https://bmcbiol.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12915-024-02079-6

Stanisław Trzciński, Jolanta Brzezińska, Krzysztof Waligórski, Joanna Strzelec, Katarzyna Kolet, Mateusz Klarek, Oskar Kołacki, Marcin K. Chmielewski, “Hybrid Supports for Oligonucleotide Synthesis: Controlled Pore Glass Derivatives with Branched Amine-Ended Polyether or Polyimine”, Chemistry-A European Journal doi.org/10.1002/chem.202403086

Rafał Nowak, Monika Gazecka, Markus Hoffmann, Ryszard Kierzek, Stefan Pöhlmann, Paweł Zmora,“TMPRSS2-specific antisense oligonucleotides inhibit host cell entry of emerging viruses”, Virology, 600, art. nr 110218, 2024. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0042682224002393?via%3Dihub

Barbara Mirska, Michał Zeńczak, Katarzyna Nowis, Ireneusz Stolarek, Jan Podkowiński, Magdalena Rakoczy, Małgorzata Marcinkowska-Swojak, Natalia Koralewska, Paweł Zmora, Elżbieta Lenartowicz Onyekaa, Marcin Osuch, Katarzyna Łasińska, Jadwiga Kuczma-Napierała, Marcelina Jaworska, Łukasz Madej, Marzena Ciechomska, Aleksander Jamsheer, Krzysztof Kurowski, Marek Figlerowicz, Luiza Handschuh, “The landscape of the COVID-19 pandemic in Poland emerging from epidemiological and genomic data”, Scientific Reports, 14, art. nr 14416, 2024. https://www.nature.com/articles/s41598-024-65468-5